Goji berry (γκότζι μπέρρι) Lycium barbarum Solanaceae

Ιστορία καταγωγή

Το γκότζι μπέρρι επιστημονικά ονομάζεται (Lycium barbarum) και ανήκει στο γένος (Lycium) και στην οικογένεια των σολανωδών (Solanaceae), δηλαδή στην ίδια οικογένεια που ανήκει η τομάτα, η πατάτα. Το φυτό αυτό καλλιεργείται στην Ασία και την Νότια Ευρώπη. Η ονομασία (Lycium) προέρχεται από την ελληνική λέξη λύκιον, που δηλώνει ότι πρόκειται για τον «ακανθώδη θάμνο από την Λυκία».Η κοινή ονομασία γκότζι προέρχεται από τον εθνοβοτανολόγο Bradley Dobos που είναι ειδικός στην Θιβετιανή ιατρική. Το όνομα του γκότζι στα κινέζικα είναι Ningxia gouqi, δηλαδή «λύκιο του Ningxia» που είναι μία επαρχία της Κίνας. Ο τόπος καταγωγής του δεν τελείως εξακριβωμένος. Για πολλά χρόνια θεωρούνταν η Κίνα ότι ήταν η χώρα καταγωγής του, όμως νεώτερες εργασίες έδειξαν ότι ίσως να κατάγεται από την λεκάνη της μεσογείου. Άλλωστε η ονομασία barbarum φανερώνει την Αφρική που ονομαζόταν έτσι τον καιρό του Λιναίου. Στη Γαλλία, υπάρχουν στη φύση τρία είδη του γένους Lycium. To (Lycium europaeum), το (Lycium barbarum) και το (Lycium chinensis). Από αυτά τα δύο πρώτα είναι αυτοφυή φυτά της Νοτίου Ευρώπης ενώ το τρίτο έχει εισαχθεί από την Ανατολική Ασία, αλλά έχει προσαρμοσθεί σε πολλά ευρωπαϊκά περιβάλλοντα. Τα είδη του γένους (Lycium) είναι γνωστά από τα αρχαία χρόνια από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους σαν φαρμακευτικά φυτά. Στην συνέχεια ξεχάσθηκαν και επανήλθαν στην επιφάνεια σαν πολύ ενδιαφέροντα φαρμακευτικά φυτά, μετά από την αλματώδη οικονομική πρόοδο της Κίνας από τις αρχές του 2000 με την γενική ονομασία «καρποί γκόζι». Τα δύο είδη που δίνουν κόκκινους καρπούς είναι το (Lycium barbarum) και το (Lycium chinensis). Από αυτά το (Lycium barbarum) περιέχει μεγαλύτερες ποσότητες βιταμινών, ανόργανων αλάτων και αντιοξειδωτικών ουσιών. Οι καρποί του γκότζι μπέρρι είναι καρποί που έχουν μεγάλη φαρμακευτική φήμη στην Ασία και γι αυτό έχουν περιληφθεί στην φαρμακολογία της Κίνας.

Βοτανολογικά στοιχεία

Το (Lycium barbarum) είναι ένας θάμνος που φθάνει σε ύψος από 1- 3 μέτρα με εύκαμπτους κρεμάμενους βραχίονες που έχουν λίγα αγκάθια. Τα φύλλα του είναι μονήρη, ή πολλά μαζί, μακρόστενα ελλειπτικά, με μήκος 2-3 εκατοστά και πλάτος 3-3,5 εκατοστά. Το άνθος του φέρεται συνδέεται με τον βλαστό με ένα μίσχο, αποτελείται δε από ένα κάλυκα σε σχήμα καμπάνας μήκους 4-5 χιλιοστά. Αποτελείται από 2 λοβούς και μία στεφάνη με κόκκινο χρώμα μήκους 8-10 χιλιοστών. Η άνθηση του κλιμακώνεται από αργά την άνοιξη μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Ο καρπός του είναι κόκκινη έως πορτοκαλί χρώματος ράγα, η οποία έχει μακρόστενο σχήμα με γεύση ευχάριστη αλλά και ελαφρά έντονη. Η ωρίμανση γίνεται από τα μέσα του καλοκαιριού μέχρι τον Οκτώβριο.

Γεωγραφική εξάπλωση

Το Lycium barbarum καλλιεργείται ευρέως στην Νότια και Κεντρική Ευρώπη, την Βόρεια Αφρική, την Κεντρική και Νότια Ανατολική Ασία. Στην Κίνα ευρίσκονται (7) διαφορετικά είδη του γένους Lycium. Το είδος που καλλιεργείται περισσ στην χώρα αυτή (εκτός από το Θιβέτ) είναι το Lycium chinense ενώ το Lycium barbarum var barbarum καλλιεργείται στην Βόρειο-Δυτική Κίνα όπου επίσης συναντάται το Lycium ruthenicum και το Lycium truncatum, ενώ στο Θιβέτ καλλιεργείται το Lycium ruthenicum. Στην Κίνα, η παραγωγή των καρπών του γκότζι, γίνεται κυρίως σε τρεις περιοχές. Την Ningxia, την Εσωτερική Μογγολία και την Xinjiang. Μόνο η περιοχή της Ningxia έχει την πιστοποίηση στην Κίνα να παράγει το Lycium barbarum με σκοπό την φαρμακευτική χρήση. Χάρις σε αυτό το υπερφρούτο η περιοχή αυτή γνώρισε τα τελευταία χρόνια μία τεράστια οικονομική ανάπτυξη, αλλά γνώρισε επίσης και μία μείωση των εξαγωγών της προς τις ΗΠΑ επειδή βρέθηκαν υψηλά υπολείμματα εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων σε αποξηραμένους καρπούς που είχαν παραχθεί στην περιοχή αυτή.

Κλίμα και έδαφος

Το ηπειρωτικό κλίμα που έχει όμως μία περίοδο τουλάχιστον 185 ημερών χωρίς παγετούς (ασχέτως από το υψόμετρο) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την άνθηση και την καρποφορία του γκότζι. Δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε περιοχές που επικρατούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ούτε ανέχεται τους παγετούς της ανοίξεως όταν οι βλαστοί είναι ακόμη τρυφεροί. Το εύρος των θερμοκρασιών στο οποίο μπορεί να επιβιώσει είναι μεγάλο. Αντέχει από  –20οC μέχρι + 40οC. Αντίθετα ο παγετός του χειμώνα (θερμοκρασίες κάτω του -20οC) με διάρκεια πολλών ωρών ή ημερών, μπορεί να επηρεάσει τις κορυφές των φυτών (ξηράνσεις). Άλλη προϋπόθεση κυρίως για την ποιοτική παραγωγή του φυτού είναι μία μεγάλης διάρκειας ηλιοφάνεια ετησίως (πάνω από 3.000 ώρες) η οποία επιτρέπει την σύνθεση των αντιοξειδωτικών. Παρόλα αυτά υπάρχουν ευαίσθητες ποικιλίες που δεν αντέχουν την υψηλή ένταση φωτός, ιδιαίτερα όταν αυτή συνδυάζεται και με υψηλές θερμοκρασίες (συνθήκες καύσωνα) κατά την διάρκεια της ευαίσθητης περιόδου του φυτού, όπως είναι η καρπόδεση.  Μπορεί να καλλιεργηθεί ακόμη και σε περιοχές με χαμηλή ετήσια βροχόπτωση της τάξεως των 200 mm βροχής αλλά θα πρέπει να γίνεται άρδευση τουλάχιστον την ξηρή περίοδο (τους θερινούς μήνες).Το Lycium barbarum είναι φυτό που προτιμά τις εύκρατες και ηλιόλουστες περιοχές και τα αλκαλικά και με καλή στράγγιση εδάφη. Προτιμάει μέρη με ηλιοφάνεια τις περισσότερες ώρες της ημέρας, ή τουλάχιστον ημισκιερά. Μπορεί να αντέξει μέχρι και στα πιο ξερά καλοκαίρια! Το εντυπωσιακό είναι ότι το καλοκαίρι,  με την μεγάλη ζέστη, μπορεί να χάσει τα φύλλα του αλλά μέσα σε διάστημα 7-10 ημερών βλαστάνει ξανά και δίνει νέα φύλλα. Σε περίπτωση που συμβεί όμως αυτό, είτε από φυσιολογικό σοκ είτε από παθογόνο αίτιο, επηρεάζονται οι αναπτυσσόμενοι οφθαλμοί και η ποιότητα των παραγόμενων φρούτων. Τα περισσότερα φυτά μετά το τρίτο έτος διαφοροποιούν οφθαλμούς από τα μέσα του καλοκαιριού μέχρι αργά το φθινόπωρο οι οποίοι διατηρούνται μετέπειτα κοιμώμενοι μέχρι την επόμενη άνοιξη (έναρξη περιόδου άνθησης). Αναπτύσσεται πολύ καλά σε διάφορα εδάφη, από πολύ βαριά, αργιλώδη εδάφη έως αμμώδη, με ρΗ από 7,2-8. Βέβαια, αναπτύσσεται καλά και σε εδάφη με χαμηλότερο ρΗ. Το αλκαλικό έδαφος παίζει ρόλο στην ποσότητα ή την ποιότητα της παραγωγής. Το σημαντικό είναι το έδαφος να έχει καλή στραγγιστική ικανότητα  και να αερίζεται.

Πολλαπλασιασμός

Ο πολλαπλασιασμός γίνεται κυρίως με μοσχεύματα. Οι βλαστοί κόβονται σε μήκος 10-15 εκατοστά. Απομακρύνεται ένας αριθμός φύλλων που βρίσκονται κοντά στην τομή. Δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί ορμόνη ριζοβολίας. Θα πρέπει τα μοσχεύματα να διατηρούνται σε χώρο υγρό ώστε να αποφεύγεται η αφυδάτωσή τους. Τα μοσχεύματα φυτεύονται σε ένα μίγμα άμμου και τύρφης που διατηρείται υγρό. Οι πρώτες ρίζες εμφανίζονται μετά από 1-2 εβδομάδες. Η μεταφύτευση γίνεται μετά από τρεις εβδομάδες.

Φύτευση

Γίνεται με πιστοποιημένα φυτά που βρίσκονται σε γλαστράκια με μπάλα χώματος. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι στα 2 μέτρα φυτό από φυτό πάνω στη σειρά και 2,5 μ. απόσταση μεταξύ των σειρών, δηλαδή φυτεύονται 200 φυτά το στρέμμα.

Άρδευση

Το γκότζι, είναι ένα φυτό με μεγάλη αντοχή στην ξηρασία λόγω του μεγάλου βάθους του ριζικού συστήματός του. Όμως κατά την περίοδο της παραγωγής θα πρέπει να ποτίζεται όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης, τα νεαρά φυτά πρέπει να ποτίζονται τακτικά (ακόμη και 2 φορές την εβδομάδα). Η καλύτερη μέθοδος άρδευσης είναι με σταγόνες ή μπεκάκια, επειδή δεν βρέχονται τα φύλλα, και αποφεύγονται οι μυκητολογικές ασθένειες.

Λίπανση

Είναι φυτό που δεν απαιτεί μεγάλες ποσότητες λιπαντικών μονάδων. Πρέπει να γίνεται μία βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους με την χρησιμοποίηση μίας ποσότητας 300-500κιλών biocompost (εδαφοβελτιωτικό από εκτροφή γαιοσκωλήκων) το στρέμμα. Στην πράξη πρέπει να γίνεται αρχικά μία ανάλυση του εδάφους και να γίνεται μία λίπανση με βάση την ανάλυση αυτή.

Κλάδεμα

Θα πρέπει να γίνεται κλάδεμα των φυτών μετά την περίοδο των χειμερινών παγετών, επειδή το φυτό δεν δείχνει καλή συμπεριφορά σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από τους -15οC. Θα πρέπει να κλαδεύονται και να απομακρύνονται ακόμη και κάποιοι αρκετά εύρωστοι βλαστοί ώστε να «ανοίξει» το φυτό και να έχει καλό αερισμό στο κέντρο της κόμης του φυλλώματος αλλά και για να ευνοηθεί η έκπτυξη νέων βλαστών.
Επίσης θα πρέπει να βραχύνονται οι υπάρχοντες βλαστοί κατά το 1/3 αλλά και να απομακρύνονται όλοι οι βλαστοί που βρίσκονται μέχρι 20 εκατοστά από το έδαφος. Επίσης θα πρέπει να απομακρύνονται οι παραφυάδες που αναπτύσσονται σε μεγάλο αριθμό στην βάση των φυτών. Η βλάστηση του φυτού είναι πλούσια και ταχεία.

Εχθροί και ασθένειες

Οι κυριότεροι εχθροί του είναι οι τετράνυχοι, ο αλευρώδης, ο θρίπας και οι αφίδες. Τα έντομα αυτά, μπορούν να καταπολεμηθούν με τα κατάλληλα σκευάσματα (βιολογικά ή χημικά). Από ασθένειες έχει παρατηρηθεί το ωίδιο η αλτερνάρια και ο περονόσπορος. Μπορούν να καταπολεμηθούν με τα κατάλληλα σκευάσματα. Εναντίον των τετρανύχων και του ωιδίου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το BIOSHEL ZFS (1Kg/100lt νερό) εναντίον των αλευρωδών, θριπών και αφίδων το μίγμα BIOSHEL ZF1 + BIOSHEL ZFS (500g + 500g/100lt νερό) και εναντίον της αλτερνάριας και του περονόσπορου BIOSHEL ZFC (1Kg/100lt νερό).

Αντιμετώπιση ζιζανίων

Η ζιζανιοκτονία πρέπει να γίνεται με μηχανικά μέσα ανάμεσα στις γραμμές των φυτών και με τα χέρια επάνω σε κάθε γραμμή.

Χημική σύσταση των καρπών και ανθρώπινη υγεία

Οι αποξηραμένοι καρποί του γκότζι μπέρρι (τα 100 gr), περιέχουν μεγάλο αριθμό βιταμινών: C (42 mg), Β1, Β2 (0,6-1,3mg),Β6, β-καροτίνη (1,1-7mg) και Ε, πολύ σημαντικά για τον ανθρώπινο οργανισμό ανόργανα άλατα όπως Κάλιο (1132 mg), Ψευδάργυρο (2mg), Σίδηρο (9mg), Χαλκό, Ασβέστιο (112mg), Γερμάνιο, Σελήνιο(50μg) και Φωσφόρο(112mg). Επίσης με την μέθοδο της χρωματογραφίας έχουν βρεθεί χημικές ενώσεις πολυσακσαριτών. Οι πολυσακχαρίτες αποτελούν την πιο σημαντική ομάδα ουσιών του καρπού του γκότζι. Περιέχει είκοσι πολυσακχαρίτες και 6 μονοσακχαρίτες. Η περιεκτικότητα ποικίλει ανάλογα τον συγγραφέα αλλά γενικά είναι γύρω στο 23% στους καρπούς. Οι πολυσακχαρίτες ευρίσκονται σε πεπτίδια ή σε πρωτείνες συνδεδεμένα με άλλες χημικές ενώσεις. Ο καρπός του γκότζι μπέρρι περιέχει 11 μακροστοιχεία και 22 ιχνοστοιχεία, Καροτενοειδή (ζεαξανθίνη, β-κρυπτοξανθίνη και τα ισομερή του, όπως η νεοξανθίνη). Τα καροτενοειδή αυξάνουν με την ωρίμανση των καρπών. Τα κυριότερα είναι το διπαλματικό της ζεαξανθίνης που αποτελεί το 56% των καροτενοειδών, η β-κρυπτοξανθίνη, το μονοπαλμιτικό της ζεαξανθίνης, η ζεαξανθίνη και το β-καροτένιο. Η περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, είναι μεταξύ 42- 100mg. Περιέχει 5 ακόρεστα λιπαρά οξέα, μεταξύ των οποίων είναι το λινολεϊκό οξύ, το α-λινολεϊκό οξύ, το παλμιτικό οξύ, το μυριστικό οξύ. Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα και το αιθέριο έλαιό του, αποτελούνται κυρίως από το παλμιτικό οξύ (κορεσμένο), το λινολεϊκό οξύ (ω6), το μυριστικό οξύ (κορεσμένο), και το β-ελεμόλ. Περιέχει φυτοστερόλες όπως είναι η β-σιτοστερόλη, και άλλες. Φλαβονοειδή (διγλυκοζίδιο της κερσετόλης, ρουτίνη, κεμφερόλη-3-Ο-ρουτινοζίδιο). Φαινολικά οξέα (χλωροζενικό οξύ, καφεϊκό οξύ, καφεϊλκυνικό οξύ, ρ-κουμαρικό). Υπάρχουν επίσης ελεύθερα αμινοξέα με κυριότερο την προλίνη, αλλά και μη πρωτεϊνικής προελεύσεως αμινοξέα όπως είναι η ταυρίνη, το γ-αμινοβουτυρικό οξύ και η μπεταίνη. Στο γκότζι, οι βιταμίνες C και Ε, τα καροτενοειδή, τα φλαβονοειδή, τα φαινολικά οξέα και οι πολυσακχαρίτες, παίζουν σημαντικό αντιοξειδωτικό ρόλο αν και διαφορετικό στον οργανισμό του ανθρώπου. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ο καρπός του γκότζι έχει προληπτική δράση όσον αφορά στις ασθένειες όπως ο διαβήτης, μερικά είδη καρκίνου, ηπατίτιδα, θρόμβωση. Επίσης οι πολυσακχαρίτες του γκότζι ενεργούν ανασταλτικά έναντι της ασθένειας αλτζχάιμερ. Σε πειράματα έχει παρατηρηθεί ότι η κατανάλωση καρπών γκότζι, αυξάνει τα λευκοκύτταρα με αποτέλεσμα την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και την εμφάνιση αντικαρκινικών ιδιοτήτων. Κατανάλωση 10 ημερών με διάφορα παράγωγα των καρπών του γκότζι, από κουνέλια που παρουσίαζαν υπερλιπαιμία λόγω διαβήτη, μείωσε σε σημαντικό βαθμό την γλυκαιμία τους, αλλά και την συνολική περιεκτικότητα χοληστερόλης και κυρίως τα τριγλυκερίδια.

Προτεινόμενο Πρόγραμμα Διαχείρισης

Μάρτιος – τέλη:                              1Kg BIOSHELL ZFC /100lt
Απρίλιος – Μάϊος (προανθικά):     500g BIOSHELL ZF1+500g BIOSHELL ZFD /100lt
Ιούνιος μέσα:                                500g BIOSHELL ZF1+500g BIOSHELL ZFS /100lt
Αύγουστος:                                   300g BIOSHELL ZF1+400g BIOSHELL ZFC /100lt